Истражувањето на Австралискиот национален универзитет објавено во онлајн списанието Nature Ecology and Evolution покажа дека околу половина од 7.000 признати јазици во светот се моментално загрозени , а 1.500 особено загрозени.
„Откривме дека без итна интервенција, губењето на јазикот би можело тројно да се зголеми во следните 40 години. И до крајот на овој век, 1.500 јазици би можеле да престанат да се зборуваат“, вели коавторот на студијата, професор Линдел Бромам.
Користејќи анализа на над 6.500 јазици со променливи кои опфаќаат население, документација, правно признавање, образовна политика, социо-економски индикатори и карактеристики на животната средина, студијата покажува дека контактот со други јазици не е нужно двигател на губење на јазикот.
„Контактот со другите локални јазици не е проблем – всушност јазиците во контакт со многу други домородни јазици имаат тенденција да бидат помалку загрозени“, рече професорот Бромам.
Наместо тоа, неочекуваните фактори како повеќе години школување покажаа зголемени нивоа на загрозеност на јазикот во некои земји. Друг изненадувачки индикатор за лингвистичка закана беше добро развиената патна мрежа.
„Откривме дека колку повеќе патишта има, што поврзуваат земја со град и села со градови, толку е поголем ризикот од загрозување на јазиците. Како патиштата да им помагаат на доминантните јазици „да се превртат“ над другите помали јазици“, објасни Бромхам.
За да се запре трендот на лингвистичка ерозија, студијата се залага за наставна програма која поддржува двојазично образование и поттикнува и совладување мајчин јазик и употреба на регионално доминантни јазици. Инвестицијата во јазичната документација е исто така клучна.
Од над 7.000 јазици што ги зборуваат 7,9 милијарди луѓе во светот, половина од нив зборуваат само 24 јазици, а 95 проценти зборуваат 400.
Тоа остава само пет проценти од глобалното население да зборува околу 6.600 јазици, а стотици ги зборуваат помалку од десет луѓе.
Примарниот двигател за лингвистичко изумирање е процес познат како јазична промена, кога говорителите се префрлаат од домородните јазици на доминантниот национален јазик.
Најтешките области на губење на јазикот се во Австралија, Канада и САД, каде што над 70 проценти од јазиците се многу загрозени или повеќе не се зборуваат, отфрлени во корист на англискиот.
Студијата исто така откри важни лекции за зачувување на многу од загрозените јазици што ги зборуваат домородните народи во Австралија, кои особено страдаат од катастрофални стапки на губење на јазикот.
„Австралија има сомнителна разлика што има една од највисоките стапки на губење на јазикот во светот“, рече една од коавторите на студијата, професорката Фелисити Меакинс.
„Пред колонизацијата, се зборуваа повеќе од 250 јазици на првите нации, а повеќејазичноста беше норма. Сега сè уште се зборуваат само 40 јазици, а само 12 од нив ги учат децата“.
Меакинс повика на повеќе финансирање и поддршка за домородните јазици. „Австралија троши само 20,89 долари годишно по капитал на домородното население на јазици, што е малку во споредба со 69,30 долари во Канада и 296,44 долари на Нов Зеланд“.
Како што започнува Декадата на домородните јазици на УНЕСКО следниот месец, наодите од студијата се најнов потсетник дека е потребна итна акција за зачувување на ризичните јазици.
„Кога јазикот е изгубен, или „спие“ како што велиме за јазиците што повеќе не се зборуваат, губиме многу од нашата човечка културна различност. Секој јазик е брилијантен на свој начин“, рече професорот Бромхам.
„Многу од јазиците за кои се предвидува дека ќе бидат изгубени овој век сè уште се зборуваат течно, така што сè уште постои можност да се инвестира во поддршката на заедниците за да се ревитализираат домородните јазици и да се задржат силни за идните генерации“.
Губењето на јазиците носи дополнителен ризик од губење на богатството на знаење поврзано со домородните растенија и животни – вид на информации што ги бараат конзерваторите за да ги заштитат видовите кои се изложени на ризик од исчезнување.
Некои биолози за заштита проценуваат дека домородните заедници, од кои многу се собрани во региони со најголема природна биолошка разновидност, се чувари на 99 отсто од генетската разновидност во светот. Тогаш, јазиците, слично како видовите растенија, заслужуваат да бидат зачувани и заради нив.