Кина е најголемиот производител на ретки метали во светот, а зависноста на ЕУ од Пекинг ги прави нервозни носителите на одлуки во Брисел.
Ретките земјени метали не се толку ретки како што сугерира името, но тие се прицврстени за други метали и нивното рафинирање е тежок процес со комплицирани технички фази.
Сега, најголемиот акционер во тој процес е Кина, која контролира повеќе од 80 отсто од светското производство на ретки земји од литиум до силициум метал. Тоа значи дека најголемите светски економии, од САД до Европската унија, зависат првенствено од кинеското производство за да ги задржат своите електрични автомобили да работат.
Но, не се работи само за електрични автомобили: соларни панели, паметни телефони и огромен број други технолошки уреди користат метали од ретки земји.
Последниот знак за претпазливост на Западот во врска со доминацијата на Кина над производството на ретки земји дојде со изјавата на еврокомесарот за внатрешен пазар Тиери Бретон, која сигнализираше дека Брисел има за цел да донесе закон за да се овласти да ги обезбеди своите резерви, вклучително и ретки метали.
„Не се работи за производство на сè во Европа, туку за обезбедување на целиот синџир на снабдување“, напиша Бретон, привлекувајќи внимание на фактот дека пандемијата покажа дека не само што соодветното снабдување со вакцини спасува животи, туку нуди и „пошироки лекции за потребата за еластични синџири на снабдување“ во други области како метали од ретки земји.
Но, потенцијалното законодавство на ЕУ може да личи на централизираниот пристап на Кина кон економијата – нарекувајќи го „амбициозниот инструмент за итни случаи на единствениот пазар“ кој ќе „идентификува алатник со мерки што може да се активираат за да се обезбеди сигурност на снабдувањето за време на криза“.
Иако Бретон не ги идентификуваше тие мерки, експертите сметаат дека тоа би можело да вклучи извозни контроли и овластувања за Брисел да бара информации од компаниите кои работат во ЕУ за нивното ниво на производство, залихи и синџири на снабдување.
За време на економската криза предизвикана од пандемијата, недостигот на магнезиум доведе до многу загрижености низ Европа бидејќи тој е клучен елемент во производството на автомобили, авиони и други електронски уреди. Повеќето европски производители увезуваат магнезиум од Кина и оваа година Пекинг беше во недостаток.
Металите од ретките земји се исто така клучни за производство на легури на магнезиум, кои ја зголемуваат силата на покачени температури и за развивање на нови батерии за електрични автомобили.
„Увезуваме литиум за електрични автомобили, платина за производство на чист водород, силициум метал за соларни панели“, рече претседателката на Европската комисија Урсула фон дер Лајен, на настанот „Денови на индустријата 2021“ на почетокот на оваа година, осврнувајќи се на зголемената важност на елементите од ретките земји.
„Деведесет и осум отсто од ретките земјени елементи што ни се потребни доаѓаат од еден добавувач: Кина. Ова не е одржливо. Затоа, мора да ги диверзифицираме нашите синџири на снабдување“, предупреди таа.
Акцентот на Фон де Лејен го повтори Бретон, кој во своето писмо не ја наведе Кина како директен проблем. „
Акутниот недостиг на снабдување доживеан за време на кризата ги влоши основните, структурни зависности во однос на производите, услугите и технологиите“, напиша Бретон.
„Некои од нив се потребни во основните индустриски апликации (на пример, магнезиум за производство на челик, дрво за градежништво, хемикалии за бои), други се од витално значење за дигиталната и зелената транзиција (на пример, литиум, ретки метали)“, истакна Бретон.
Додека лидерите на ЕУ се жалат на потпирање на ретките земји, тоа не може да се промени преку ноќ, бидејќи Кина е најголемиот производител на ретки земји низ светот.
Според експертите, Кина има речиси 37 отсто од вкупните светски резерви на ретки земји, нејзините компании исто така работат низ целиот свет, особено во земји како Мјанмар, која обезбедува половина од кинескиот извоз на тешки ретки земји.
Од 1980-тите, Кина намерно инвестираше во својот сектор за ретки земји, препознавајќи како овие 17 елементи наведени на периодниот систем на хемијата можат да го променат лицето на модерната технологија.
„Блискиот исток има нафта; ние имаме ретки земји… тоа е од исклучително важно стратешко значење; мора да бидеме сигурни дека правилно ќе се справиме со проблемот со ретките земји и максимално ќе ја искористиме предноста на нашата земја во ресурсите на ретки земји“, рече Денг Ксијаопинг, поранешен врвен лидер на кинеската комунистичка партија од 1978 до 1989 година.
За разлика од Кина, Европа нема значителни резерви на ретки земји. Но, лидерите на ЕУ може да бараат алтернативни извори на ретки земји од земји како Австралија, Бразил, Канада, Јужна Африка, Танзанија, Гренланд и САД.
Но, проблемот е што повеќето рудници во овие земји се затворени поради влезот на Кина на светските пазари за ретки земји во 1990-тите со ниски цени и помалку грижи за животната средина. Тие земји можеби ќе го рестартираат своето производство, но дефинитивно ќе бидат потребни години за да се достигне нивото на кинеското производство на ретки земји.